Żelazo (symbol: Fe, łac. ferrum) to mikroelement, którego główną funkcją w organizmie człowieka jest transport i magazynowanie tlenu oraz transport elektronów. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek zależy od wieku, płci, poziomu aktywności fizycznej czy ogólnego stanu zdrowia. Często diagnozuje się anemię z niedoboru żelaza, co objawia się wzmożoną męczliwością, osłabieniem, podkrążonymi oczami, tachykardią czy trudnościami z koncentracją.
Źródła żelaza
Za produkty najbogatsze w żelazo uznaje się mięso oraz podroby, dlatego na ewentualne niedobory narażone są głównie osoby przebywające na dietach wegańskich i wegetariańskich. Wyjątkiem jest mięso ryb, w którym nie znajdziemy zbyt wiele tego pierwiastka. Najbogatszym źródłem roślinnym żelaza jest Spirulina. Ponadto znajdziemy go również w następujących produktach spożywczych:
- zboża i produkty zbożowe;
- orzechy;
- nasiona i ziarna;
- jajka;
- niektóre warzywa – np. papryka, szpinak, bób, brukselki, buraki, zielony groszek, natka pietruszki czy por;
- niektóre owoce – np. czarne porzeczki, poziomki, maliny, awokado;
- suszone owoce.
Duże ilości witaminy C, kwas mlekowy (obecny w kiszonkach) oraz kwas foliowy (obecny w zielonych warzywach liściastych) znacznie ułatwiają wchłanianie żelaza w jelitach. Z kolei do substancji zmniejszających biodostępność żelaza zaliczamy błonnik, duże ilości wapnia oraz polifenole obecne w kawie i herbacie.
Żelazo w organizmie człowieka
Żelazo stanowi mniej niż 0,01% całkowitej masy ciała człowieka (około 4 g u dorosłego mężczyzny). Jego największe ilości gromadzą się we krwi, głównie w erytrocytach, a także w szpiku kostnym. Około 10% żelaza w ustroju znajduje się natomiast w tkance mięśniowej pod postacią mioglobiny. Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek wynosi 20-25 mg u zdrowej osoby dorosłej. Aby uzupełniać straty żelaza i jego niedobory należy spożywać produkty bogate w tej pierwiastek. Należy jednak mieć na uwadze, że absorpcja żelaza z diety nie jest tak wydajnym procesem. Każdego dnia dostarczamy wraz z produktami spożywczymi około 10-20 mg żelaza, z czego wchłania się zaledwie około 10%. Tyle wystarczy do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Funkcje żelaza
Żelazo uczestniczy w licznych procesach biochemicznych i fizjologicznych, m.in. takich jak transport tlenu, synteza DNA czy transport elektronów. Hemoglobina i mioglobina to białka uczestniczące w transporcie i magazynowaniu tlenu. W swojej budowie zawierają prostetyczną grupę hemową, która z centralnie położonym żelazem tworzy kompleks zdolny wiązać lub uwalniać tlen. Do białek zawierających centra żelazo-siarkowe zaliczamy także reduktazę rybonukleotydową (synteza i naprawa DNA) oraz enzym cyklu Krebsa. Udowodniono również, że żelazo:
- wspiera utrzymanie odporności na wysokim poziomie;
- zapobiega przedwczesnemu starzeniu się skóry, działa przeciwutleniająco;
- utrzymuje sprawność funkcji intelektualnych i poznawczych;
- kontroluje detoksykację wątroby.
Zarówno nadmiar, jak i niedobór tego pierwiastka stanowi problem zdrowotny.
Niedobór żelaza
Niedobór żelaza u dzieci niekorzystnie wpływa na rozwój psychoruchowy. Do najczęściej występujących objawów niedoboru tego składnika zalicza się następujące:
- osłabienie i słaba tolerancja wysiłku;
- zmniejszenia siły mięśniowej;
- zaburzenia koncentracji;
- szumy w uszach;
- bóle i zawroty głowy;
- tachykardia;
- bladość skóry.
Warto wiedzieć, że osoby otyłe oraz z przewlekłymi chorobami jelit (np. zespół jelita drażliwego, zespół złego wchłaniania) są w sposób istotny bardziej narażone na ryzyko wystąpienia niedoboru żelaza, niż osoby z prawidłową masą ciała. Najczęstszą konsekwencją niedoboru żelaza jest anemia.
Nadmiar żelaza
Nadmiar żelaza w organizmie zwie się fachowo hemochromatozą. To schorzenie uwarunkowane genetycznie, w którym dochodzi do zwiększonego wchłaniania żelaza w jelicie cienkim, co prowadzi do gromadzenia się go w tkankach. Zwłaszcza w wątrobie, trzustce, mięśniu sercowym, stawach oraz przysadce mózgowej, prowadząc do uszkodzenia tych narządów. Nadmiar żelaza może również wiązać się z nieodpowiednią jego suplementacją. Objawami nadmiaru żelaza są najczęściej: przesuszenie skóry i zmiana jej koloru na ziemisty, zaburzenia krzepnięcia krwi, mroczki przed oczami, chroniczne zmęczenie oraz zespoły pozapiramidowe.
Polecane produkty:
|
Spirulina + Żelazo
Spirulina to naturalna alga, która uzupełnia niedobory ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu witamin, minerałów i innych składników odżywczych. Uzupełniona została w organicznie wiązane, naturalne żelazo. Dzięki takiemu połączeniu ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Karakulska-Prystypiuk E., Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ, 1/2019.
- Borkowska A., Antosiewicz J., Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny, Problemy Nauk Biologicznych, 4/2020.
- Żuk E., Skrypnik K., Suliburska J., Analiza wybranych grup produktów spożywczych wzbogaconych w żelazo, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 3/2018.
