Fosfor (symbol: P, łac. phosphorus) to makroelement niezwykle ważny dla prawidłowego działania ludzkiego organizmu. Jego najważniejszą funkcją jest budowanie kości i zębów, choć jest ich znacznie więcej. Znajduje się powszechnie w pożywieniu – zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Z tego względu niedobory są bardzo rzadko spotykane.
Charakterystyka fosforu
Fosfor jest pierwiastkiem chemicznym oznaczanym w chemii symbolem P. Należy do niemetali. Ze względu na wysoką reaktywność fosfor nie występuje w przyrodzie w postaci cząsteczkowej. Jest niezbędnym składnikiem codziennej diety. Zazwyczaj zaledwie do 60% fosforu organicznego ulega wchłonięciu w przewodzie pokarmowym, a jego przyswajalność zależy od jego biodostępności, stopnia aktywacji receptorów witaminy D w przewodzie pokarmowym oraz obecności związków, które mogą wiązać fosfor jak np. aluminium, wapń lub kwas nikotynowy. Fosfor w przyrodzie występuje w 4 odmianach alotropowych:
- fosfor biały – silnie trujący. Dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka wynosi około 0,1 g;
- fosfor czerwony – występuje pod postacią ciemnoczerwonego proszku, nie ma właściwości trujących i jest mniej aktywny niż fosfor biały. W warunkach normalnych nie utlenia się;
- fosfor fioletowy – powstaje wskutek ogrzewania fosforu czerwonego w próżni w temperaturze 530 stopni C;
- fosfor czarny – najmniej reaktywna z form alotropowych fosforu.
Wraz z rozwojem przemysłu spożywczego w codziennej diecie spotyka się coraz więcej fosforu nieorganicznego, który spełnia wiele kluczowych funkcji technologicznych. Przedłuża trwałość produktów, poprawia barwę, wzmacnia smak, utrzymuje odpowiednią wilgotność, strukturę i konsystencję.
Źródła fosforu
Do produktów spożywczych bogatych w fosfor należą:
- podroby, np. wątróbka, serca kurcząt;
- żółtka jaj;
- ryby;
- mleko;
- mięso, zwłaszcza drobiowe;
- nasiona roślin strączkowych, np. fasola, groch, soczewica;
- grzyby;
- kasza gryczana;
- płatki owsiane;
- otręby pszenne;
- kakao;
- orzechy i migdały;
- gorzka czekolada.
Uważa się jednak, że najbogatszym źródłem fosforu jest mleko oraz przetwory mleczne (nabiał). Przyswajalność fosforu z pokarmów zwierzęcych jest wyższa niż z pokarmów roślinnych.
Fosfor – działanie
Fosfor uczestniczy w produkcji energii, wpływa na rozwój i funkcjonowanie kości, zębów, mięśni i całego układu nerwowego. Wywiera istotny wpływ na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie i uczestniczy w przemianach metabolizmu. Fosfor odgrywa kluczową rolę w namnażaniu się komórek oraz uaktywnia niektóre witaminy z grupy B.
Fosfor jest bardzo ważnym pierwiastkiem również w świecie roślin. Uczestniczy w przepływie energii chemicznej w procesach przemiany materii, jest składnikiem kwasów nukleinowych, błon biologicznych. Stanowi składnik niezbędny podczas wykształcania kłosów, kwiatów, owoców i nasion (tworzenie fityny magazynującej potas dla kiełkowania). Ponadto podnosi wartość użytkową i biologiczną plonów. Przy pH gleby na poziomie 6,5‐7,0 fosfor występuje w formach najlepiej przyswajalnych dla roślin.
Niedobór fosforu
Niedobór fosforu (inaczej: hipofosfatemia) jest bardzo rzadko spotykany, jednak konsekwencje tego stanu są poważne. Prowadzi do rozpadu włókien mięśniowych i porażenia mięśni, dlatego stanowi zagrożenie życia. Typowe są: obrzęk i osłabienie mięśni, zaburzenia świadomości, bóle kostne. Ciężka hipofosfatemia (poniżej 0,3 mmol/l) jest przyczyną drgawek, niewydolności mięśnia sercowego, a nawet śpiączki. Dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia krzepnięcia krwi.
Główny mechanizm niedoboru fosforu stanowi nadmierna utrata tego pierwiastka wraz z moczem lub przesunięcie go do komórek z płynu pozakomórkowego. W pierwszym przypadku przyczyną jest niedoczynność przytarczyc, przyjmowanie niektórych leków (np. aminoglikozydów), zespół Fanconiego, przebyty przeszczep nerek. W drugim przypadku zaś przyczynami są kwasica ketonowa, długotrwała głodówka, usunięcie przytarczyc. Przyczyną hipofosfatemii może być także alkoholizm.
Nadmiar fosforu
Nadmiar fosforu (inaczej: hiperfosfatemia) najczęściej pojawia się w niewydolności nerek, w przebiegu której dochodzi do upośledzenia wydalania fosforu. Zaczyna on gromadzić się w organizmie. Jego nadmiar prowadzi do odwapnienia kości i osteoporozy, dlatego jest tak niebezpieczny. Leczeniem jest przede wszystkim dieta ubogofosforanowa, która powinna dostarczać od 800-1000 mg tego pierwiastka na dobę. Należy przy tym pamiętać, że nie istnieje dieta całkowicie bezfosforanowa. Produkty białkowe w mniejszym lub większym stopniu zawierają ten pierwiastek.
Polecane produkty:
|
Spirulina w proszku 100% naturalna
Spirulina w proszku wykorzystywana jest najczęściej do wykonywania odżywczych i oczyszczających maseczek wpływając m.in. na poprawę wyglądu skóry. Dostarcza niezbędne witaminy, minerały i inne składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.. Zobacz więcej... |
|
Spirulina w tabletkach 100% naturalna
Spirulina zawiera wysokiej jakości naturalne witaminy i minerały. Jej skład to m.in. biotyna, kwas foliowy, beta-karoten, witamina D, witamina E oraz wiele innych witamin. To również źródło niezbędnych minerałów jak magnez, cynk, wapń, żelazo.. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Bober T., Pierwiastek diabła – właściwości a symbolika fosforu, Acta Urobori – w kręgu alchemii.
- Kozłowska L., Źródła fosforu w diecie a ryzyko powikłań mineralnych i kostnych u osób z przewlekłą chorobą nerek, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 3/2012.
- Wawer I., Kompendium suplementów diety, Wydawnictwo Medyk, Warszawa 2023.
