Utrata przytomności to stan zaburzenia świadomości, podczas którego osoba nie reaguje na żadne bodźce czy polecenia osób trzecich. Nawet, jeśli intensywnie oddziałują na receptory bólu. Jest patologicznym zjawiskiem, które może wskazywać zarówno na mniej poważne problemy zdrowotne, jak i groźne choroby. Zawsze należy mieć na uwadze, że epizod utraty przytomności jest stanem zagrożenia życia.
Utrata przytomności – przyczyny
Do najczęściej występujących przyczyn utraty przytomności są:
- cukrzyca;
- nadużywanie alkoholu;
- przedawkowanie narkotyków i niektórych leków;
- uderzenie w głowę;
- upadek z wysokości;
- padaczka;
- zakrzep, zator;
- odwodnienie;
- arytmia;
- hiperwentylacja;
- niskie stężenie glukozy we krwi lub zbyt niskie ciśnienie tętnicze krwi;
- znaczna utrata krwi;
- zawał serca;
- silne niedożywienie;
- udar mózgu lub udar słoneczny;
- zbyt wysoka gorączka.
Oprócz patologicznych zjawisk dotyczących bezpośrednio stanu zdrowia, utrata przytomności może pojawić się wskutek działania czynników zewnętrznych, takich jak:
- zbyt wysoka temperatura panująca w pomieszczeniu lub na zewnątrz;
- długie przebywanie w pozycji stojącej, zwłaszcza w bezruchu;
- silne napięcie emocjonalne.
Mówi się, że każda utrata przytomności jest stanem zagrożenia życia, ponieważ może dojść do zatrzymania krążenia i oddechu. Niebezpieczne bywają również upadki wskutek utraty przytomności, podczas których istnieje ryzyko poważnego urazu głowy.
Objawy utraty przytomności
Na samym początku warto wymienić objawy, które mogą wskazywać na zbliżający się epizod utraty przytomności. To ważne, ponieważ w większości przypadków (jeśli utrata przytomności nie jest spowodowana urazem czy wypadkiem) poprzedza ją charakterystyczny obraz kliniczny. Pojawiają się:
- blada skóra;
- uczucie osłabienia (tzw. stan przedomdleniowy);
- duszności;
- zimne poty;
- przyspieszona praca serca;
- mroczki przed oczami;
- zawroty głowy.
W niektórych przypadkach dodatkowo mogą pojawić się zaburzenia świadomości, dana osoba nie reaguje na polecenia lub reaguje w sposób opóźniony, przy czym może nie zachowywać się adekwatnie do danej sytuacji. Typowa jest bełkotliwa mowa czy dezorientacja. W momencie utraty przytomności mięśnie stają się wiotkie, dlatego taka osoba pada bezwładnie na ziemię. Jednocześnie może dojść do bezwiednego oddania moczu, ponieważ rozluźniają się również mięśnie gładkie układu moczowego. Charakterystyczny jest brak reakcji na jakiekolwiek bodźce zewnętrzne, także bólowe.
Rodzaje utraty przytomności
Rodzaje utraty przytomności różnią się między sobą przyczynami i objawami. Wyróżniamy następujące zjawiska:
- odruchowa utrata przytomności – wskutek działania stresu lub zmiany pozycji ciała, co obniża ukrwienie ośrodkowego układu nerwowego. Przed omdleniem obserwuje się nudności, wymioty czy szumy uszne, a po epizodzie pacjent szybko wraca do siebie;
- omdlenie kardiogenne – wskutek zaburzeń sercowo-naczyniowych, w tym zmniejszonego przepływu krwi do mózgu;
- hipotonia ortostatyczna – związana z nagłą zmianą pozycji ciała, zwłaszcza przy szybkiej pionizacji. Pojawiają się przy tym inne charakterystyczne objawy, jak np. zawroty głowy;
- sytuacyjna utrata przytomności – dość nietypowy rodzaj, ponieważ pojawia się w momencie poszczególnych czynności, np. oddawania moczu czy kichania. Zawsze ma taki sam przebieg. Przyczyny nie są znane.
Na podstawie obrazu klinicznego i sytuacji, w jakiej doszło do utraty przytomności, można ustalić najlepsze postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne.
Utrata przytomności – pierwsza pomoc
W momencie zauważenia osoby, która straciła przytomność, podstawą jest wezwanie pogotowia ratunkowego. W między czasie musimy jednak udzielić takiej osobie pierwszej pomocy. Układamy ją w pozycji bocznej ustalonej, jednak maksymalnie na 30 minut. Po upływie tego czasu zmieniamy bok, na którym poszkodowany leży. Pozycję tą stosujemy wyłącznie wtedy, gdy poszkodowany oddycha. Nie stosujemy natomiast wtedy, gdy podejrzewamy uraz miednicy lub kręgosłupa. W momencie braku oddechu w pierwszej kolejności dokonujemy reanimacji, starając się go przywrócić.
Poszkodowana osoba, po ustabilizowaniu parametrów życiowych, powinna być osłonięta/okryta – zimą ma to na celu zapobieganie wychłodzeniu organizmu, natomiast latem ochronę przed słońcem. Badając stan przytomności patrzymy na twarz poszkodowanej osoby, zwracając szczególną uwagę na jej zabarwienie. Niepokojącym objawem jest nadmierna bladość, czerwony lub siny odcień. Także czerwień wargowa powinna mieć normalny kolor.
O stanie przytomności poszkodowanego świadczy otwarcie oczu, odwrócenie głowy w naszą stronę i odezwanie się. Aby ocenić stan poszkodowanego nawiązujemy kontakt słowny, pytając co się stało. Można zadać proste pytania dotyczące dzisiejszej daty, stolicy Polski czy aktualnej pory roku. Sprawdzamy, czy odpowiedzi są logiczne i prawidłowe. Do czasu rozpoznania urazów ograniczamy jego wysiłek fizyczny (nie pozwalamy mu się poruszać), jednak przez cały ten czas rozmawiamy z poszkodowanym, zabezpieczając przed utratą ciepła.
Bibliografia
- Jastrzębska R., Kaczor A., Nagłe stany zagrożenia życia. ABC pierwszej pomocy, Słupsk 2007.
- Poradnik pierwszej pomocy przedmedycznej, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, 2009.
- Mazur R., Klimarczyk M., Trzcińska M., Rajczyk W., Zaburzenia świadomości – spojrzenie interdyscyplinarne, Polski Przegląd Neurologiczny, 2/2014.
