Skóra – budowa i histologia

Skóra zbudowana jest z trzech podstawowych warstw i stanowi narząd, który posiada największą powierzchnię spośród wszystkich. Jej rozmiary sięgają nawet 2 m2. Należy ona do najważniejszych elementów całego ustroju. Jedną z jej funkcji jest osłona organów wewnętrznych oraz utrzymywanie homeostazy organizmu.

Skóra ludzka posiada 1,8 – 1,9 metrów kwadratowych powierzchni oraz grubości 1-4 milimetrów, przez co należy do jednych z największych narządów naszego organizmu. Jest odporna na działanie wielu czynników zewnętrznych, do których zalicza się wiatr, mróz, wysokie temperatury, a także wodę, kwasy i zasady, o ile nie przekraczają one określonych stężeń. Przez lata może pozostawać jędrna i miękka. Wszystkie te właściwości sprawiają, że w dokładny sposób chroni wewnętrzne tkanki i narządy organizmu.

Skóra – informacje ogólne

Skóra dzięki swojej niemałej powierzchni, dość sporemu zróżnicowaniu anatomicznemu oraz wielu funkcji biologicznych stanowi narząd bezwzględnie niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto zaznaczyć, że różni się ona dość wyraźnie od powłoki wspólnej innych ssaków. Charakteryzuje się bowiem nikłym owłosieniem, szerokim rozwojem gruczołów potowych ekrynowych, przy jednoczesnej tendencji do zaniku gruczołów potowych apokrynowych. Ponadto cechuje się bogatym unaczynieniem oraz możliwością regulacji gospodarki cieplnej. Skóra dorosłego człowieka osiąga masę od 3,5 do 4,5 kg co sprawia, że stanowi ona około 6% całej masy ciała.

Skórę budują dwie podstawowe warstwy:

• naskórek;
• skóra właściwa.

Obie stanowią całość biologiczną tworząc skórę pod względem typowo anatomicznym. Poniżej skóry właściwej znajduje się tkanka podskórna, którą tworzą pasma tkanki łącznej wraz ze ścięgnami oraz kośćmi.

Budowa ogólna skóry

Skóra to narząd, który posiada znaczne zróżnicowania, będące kwestią mocno indywidualną. Wpływ na to mają m.in. czynniki genetyczne, rasowe i osobnicze. W ogólnej budowie skóry należy wziąć pod uwagę:

1. Rozmiar i przesuwalność.

Powierzchnia skóry osoby dorosłej nie przekracza 2 m2. Jej grubość zaś, zależnie od okolicy ciała, wynosi od 0,5 do 4 mm. W tym wszystkim najczęściej zmianie grubości ulega warstwa zewnętrza skóry, czyli naskórek. Wynika to z działania często powtarzających się, niekiedy długotrwałych bodźców mechanicznych. Efektem tego może być znaczne jego zgrubienie, szczególnie w obrębie dłoni, podeszwy stóp lub wyraźne ścieńczenie.

Warto zaznaczyć, że skóra charakteryzuje się pewną plastycznością. Polega na możliwości kurczenia się w sytuacji zmniejszenia się czynności mięśni znajdujących się pod nią. Jednak w momencie kiedy kończyna odzyskuje pełną sprawność oraz zakres ruchu, jej skóra ponownie wraca do sowich początkowych rozmiarów.

Połączenie skóry z tkankami głębiej położonymi decyduje o przesuwalności w stosunku do jej podłoża. Dla przykładu na dłoni lub podeszwie stopy skóra jest mocno zespolona z powięzią, przez co w bardzo małym stopniu jest przesuwalna. Zupełnie odwrotnie jest jednak na grzbiecie ręki lub stopy, kiedy to w dużym stopniu jest przesuwalna i daje wysoko chwycić się w fałd.

2. Napięcie.

Fizjologiczny stan skóry obejmuje jej napięcie, ale tylko do pewnego stopnia. W związku z tym możliwość skóry jaką jest rozciąganie, przekłada się na jej jędrność oraz napięcie. Mierzy się je w dynach na 1 cm2 powierzchni skóry. Jak wiadomo napięcie skóry jest wyraźniejsze u dzieci niż u osób starszych. Ta właściwość zależna jest przede wszystkim od ilości i zdolności funkcji włókien sprężystych (elastynowych) w mniejszym stopniu zaś od włókien kolagenowych.

3. Połysk.

Stan fizjologiczny, a przy tym prawidłowa praca gruczołów łojowych sprawia, że skóra jest matowa. Utrzymywanie się tego stanu zależne jest nie tylko od łoju skórnego, ale również od obecności tzw. poletkowania skóry, które z kolei zależne jest od występowania na jej powierzchni drobniutkich bruzd. W miejscach gdzie nie ma poletkowania, skóra posiada lśniący wygląd. Zjawisko to obecne jest w okolicach wałów paznokciowych oraz u dzieci.

4. Rzeźba.

Przyglądając się dokładnie skórze pod lupą, można zauważyć, że skóra nie jest idealnie gładka. Widoczne są na niej pólka skórne. Są one wynikiem obecności tzw. grzebieni skóry nazywanymi również listewkami skóry lub liniami brodawkowymi. Pod każdą z osobna listewką znajdują się dwa rzędy brodawek. Z kolei między listewkami występują niewielkich rozmiarów rowki zwane bruzdami międzybrodawkowymi. Odpowiadają one wypustkom naskórkowym w kształcie sopli, które wpuklają się do skóry właściwej. Z kolei na listewkach oraz pomiędzy nimi widoczne są drobne punkciki, które odpowiadają ujściom gruczołów potowych.

5. Barwa.

Barwa skóry to również kwestia indywidualna. W dużej mierze zależy jednak m.in. od czynników chemicznych i fizycznych. Te pierwsze to przede wszystkim substancje chemiczne o charakterze barwnikowym takimi jak melanina, karoten, oksyhemoglobina i zredukowana hemoglobina. Barwa skóry, która jest niewątpliwie najistotniejszą cechą odróżniającą od siebie rasy ludzkie, u rasy białej jest dość zmienna. Zależy to przede wszystkim od wieku, płci, a także właściwości osobniczych. Oprócz tego na zabarwienie skóry wpływa również ilość melaniny w skórze, stopień jej aktualnego ukrwienia, zabarwienie włókien kolagenowych oraz ilość chorobowych lub przypadkowych barwników, które dostały się do skóry.

Biorąc pod uwagę fizjologię skóry jest ona najjaśniejsza w wieku młodym, ciemniejsza u osób w średnim wieku, a najciemniejsza u osób starszych. Jeśli chodzi o płeć, u kobiet skóra jest jaśniejsza niż u mężczyzn.

Na barwę skóry wpływa również niebieskobiały odcień włókien kolagenowych, które stanowią główny składnik anatomiczny skóry. Naskórek sam w sobie posiada lekko żółte zabarwienie, z kolei podczas nadmiernego zgrubienia przyjmuje odcień typowo żółty. Ponadto na koloryt skóry oprócz wyżej wymienionych czynników wpływ mają również czynniki chorobotwórcze oraz ogólny stan zdrowia. Żółte zabarwienie skóry może wynikać z obecności we krwi barwników żółci.

Zobacz również: Budowa paznokcia – anatomia.

Szczegółowa budowy skóry

Skóra zbudowana jest z trzech podstawowych warstw, w skład których wchodzi:

• naskórek (inaczej ektodermalny nabłonek skóry);
• skóra właściwa;
• tkanka podskórna.

1. Naskórek.

To wielowarstwowy, rogowaciejący nabłonek płaski, który stanowi zewnętrzną powierzchnię skóry właściwej. Posiada on zdolności różnicowania się, wytwarzając zupełnie odrębne twory jakimi są gruczoły, włosy i paznokcie. Naskórek w różnych miejscach posiada różną grubość. Najgrubszy występuje na podeszwie stóp (około 2 mm) o połowę cieńszy jest na dłoniach i powierzchni dłoniowej palców (około 1 mm). Miejsca gdzie naskórek nie podlega szczególnym uciskom, nie przekracza 0,5 mm. W najcieńszych okolicach z kolei posiada grubość od 0,1 do 0,15 mm. Różnice w grubości naskórka zależne są przede wszystkim od jego warstwy rogowej. Dzięki swoim zdolnościom rogowacenia, naskórek zdobywa odporność na urazy mechaniczne i chemiczne. W skład naskórka wchodzą:

• Warstwa podstawna (rozrodcza) – jest najgłębszą warstwą spoczywającą na błonie podstawnej. Nazwa rozrodcza oznacza fakt, że zdolna jest ona do podziałów komórkowych. Występuje w postaci jednego szeregu walcowatych komórek, które ściśle przylegają do siebie. Jądra komórek podstawnych są duże oraz barwią się intensywnie barwnikami zasadowymi. Komórki warstwy podstawnej zespolone są ze sobą komórkami warstwy kolczystej przy pomocy desmosomów, z kolei z błoną podstawną przy pomocy półdesmosomów. W warstwie podstawnej znajdują się m.in. keratynocyty, melanocyty oraz komórki Merkla.
• Warstwa kolczysta – to druga i zarazem najgrubsza warstwa naskórka. Tworzona jest przez komórki wieloboczne, które nie przylegają do siebie. Ułożenie komórek daje układ szczelin, które wypełnione są sokiem tkankowym. Komórki warstwy kolczystej naskórka ulegają spłaszczeniu w kierunku powierzchni skóry. Przestrzenie międzykomórkowe wypełnione są substancją mukopolisacharydowo-białkową (desmogleina), która cementuje ze sobą przylegające do siebie desmosomy. Dwie pierwsze warstwy naskórka (podstawna i kolczysta) nazywane są warstwą Malpighiego. Powyżej nich rozpoczyna się proces keratynizacji naskórka.
• Warstwa ziarnista (pośrednia) – znajduje się pomiędzy warstwą kolczystą, a rogową. W tzw. naskórku grubym (podeszwa stopy) warstwa ziarnista składa się z 3-4 rzędów komórek, podczas gdy w naskórku cienkim tylko z jednego lub też może wystąpić jej całkowity brak. Komórki warstwy ziarnistej są spłaszczone i ułożone w pozycji pionowej. Wypełnione są one ziarnami keratohialiny i biorą udział w wytwarzaniu białka keratynowego.
• Warstwa jasna – widoczna jest jako postać białej smugi, która zauważalna jest na granicy warstwy rogowej i ziarnistej. Nazwa warstwy jasnej pochodzi od jej właściwości optycznych. Zbudowana jest ona z ciałka białkowego (eleidyny).
• Warstwa rogowa – składa się z warstwy zbitej (właściwiej warstwy rogowej) oraz rozłącznej (najbardziej zewnętrznej), która ulega złuszczeniu podczas wykonywania peelingu skóry.

2. Skóra właściwa.

Pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa, która zbudowana jest z tkanki łącznej i posiada dużą ilość włókien kolagenowych i elastynowych warunkujących jej odporność oraz sprężystość. Skóra właściwa składa się z trzech warstw kolejno po sobie biegnących. Należy do nich warstwa brodawkowa, podbrodawkowa i siateczkowata.

• Warstwa brodawkowa – stanowi najbardziej powierzchowną warstwę skóry właściwej. Składa się z drobnych wpukleń skóry do naskórka nazywanych brodawkami. Nadają one warstwie tej układ falisty. Warstwa brodawkowa graniczy od góry z błoną podstawną i całym naskórkiem, od dołu z kolei przechodzi w warstwę podbrodawkową. Warstwa brodawkowa składa się z luźno ułożonych cienkich włókien kolagenowych, elastynowych i siateczkowych. W brodawkach skóry obecne są również włókna nerwowe, przewody gruczołów potowych oraz mieszki włosowe. Wolne przestrzenie pomiędzy nimi wypełnia substancja podstawowa oraz fibroblasty, histiocyty i komórki tuczne.
• Warstwa podbrodawkowa – poniżej brodawek w skórze właściwiej wyróżnia się warstwę podbrodawkową. Jest ona jednolita i cienka, a tworzy ją delikatna sieć włókien kolagenowych i elastynowych. W warstwie tej obecne są nerwy oraz powierzchowne naczynia krwionośne (tętnice i żyły) tworzące splot powierzchowny lub podbrodakwowy. Idąc w głąb warstwa ta przechodzi powoli w warstwę siateczkowatą.
• Warstwa siateczkowata – warstwa ta posiada grubsze utkanie włókienkowe od warstw podbrodakowej. W stosunku do siebie włókna kolagenowe układają się zwykle w sposób skośny, z kolei w stosunku do powierzchni skóry równolegle. W związku z tym włókna mają z reguły kształt romboidalny. W warstwie tej występują również gładkie komórki mięśniowe, które w sąsiedztwie włosów występują jako mięśnie przywłosowe.

Pomiędzy włóknami skóry właściwej rozmieszczone są:

• Fibroblasty – uczestniczą w tworzeniu substancji międzykomórkowej. Produkują kolagen i elastynę.
• Fibrocyty – starcze komórki, niezdolne do produkcji białka.
• Histiocyty – makrofagi tkanki łącznej. Niwelują bakterie i zarodniki chorobotwórcze na drodze fagocytozy (proces pochłaniania nierozpuszczalnych cząstek).
• Mastocyty – komórki tuczne, które produkują hormony tkankowe, wywołujące reakcje skórne na bodźce fizyczne i chemiczne. Typem substancji hormonalnej jest m.in. histamina i heparyna. Posiadają wrzecionowaty kształt i występują w najbliższym sąsiedztwie naczyń krwionośnych.

3. Tkanka podskórna.

Zadaniem tkanki podskórnej jest łączenie skóry właściwiej z głęboko położonymi strukturami jakimi są m.in. powięź, ścięgna, mięśnie i kości. Warto zaznaczyć, że moment przejścia skóry właściwej w tkankę podskórną nie jest wyraźny i charakterystyczny. Tkanka podskórna różni się od skóry właściwiej przede wszystkim wiotkością, która uwarunkowana jest obecnością istoty podstawowej, a także przewagą utkania komórkowego nad utkaniem włóknistym. W tkance podskórnej występują liczne skupiska komórek tłuszczowych, fibroblasty oraz histiocyty. Ważnym jej elementem są również naczynia krwionośne, nerwy oraz włókna kolagenowe i elastynowe.

Ze względu na obecność w tkance podskórnej licznych komórek tłuszczowych, tworzy ona tzw. podściółkę tłuszczową. Obszary, w których kumuluje się tkanka tłuszczowa zależą przede wszystkim od płci, wieku oraz pracy gruczołów dokrewnych. Najmniejsza jej ilość występuje m.in. na powiekach, wargach, nosie, małżowinie usznej. Z kolei obficie występuje u kobiet na kończynach dolnych, pośladkach i klatce piersiowej. Dobrze rozwinięta powoduje zwiększenie napięcia skóry. W momencie kiedy dochodzi do jej zaniku skóra ulega zwiotczeniu i fałduje się.

Unerwienie skóry

Skóra właściwa charakteryzuje się bogatym unerwieniem, przez co bardzo dobrze odbiera bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego. Obecne w niej receptory połączone są ze sobą włóknami nerwowymi z odpowiednimi fragmentami mózgu. Dzięki temu możliwy jest odbiór zmian temperatury, dotyku czy ucisku.

Do receptorów skórnych należą ciałka:

• Vatera – Paciniego – odbierają wrażenie ucisku;
• Meissnera – reagują na bodźce czuciowe;
• Krausego – odbierają bodźce związane z obniżoną temperaturą (receptory zimna);
• Ruffiniego – reagują na podwyższoną temperaturę (receptory ciepła).

Ilość receptorów w skórze jest bardzo zróżnicowana i zależy od danej okolicy. Największa ich liczba występuje na końcu nosa, opuszkach palców oraz czerwieni wargowej. Najmniej na grzbiecie, udach i ramionach.

Unaczynienie skóry

Naczynia krwionośne znajdują się w skórze właściwej i tkance podskórnej. Naskórek jest częścią nieunaczynioną. Jest natomiast odżywiany przez zjawisko dyfuzji czyli przenikania składników odżywczych przez ściany naczyń włosowatych do komórek.

Tętnice przebiegają przez tkankę podskórną tworząc na granicy ze skórą właściwością splot tętniczy skórny głęboki. Z tamtego miejsca rozchodzą się pionowo w górę tworząc w warstwie brodawkowatej skóry właściwej splot tętniczy podbrodawkowy, z którego z kolei wydostają się kapilary tętnicze.

Żyły oraz naczynia limfatyczne przebiegają równolegle do tętnic tworząc splot skórny głęboki oraz sploty skórne podbrodawkowe.

	Kolagen naturalny - skóra i stawy Kolagen od bioalgi to naturalny, najwyższej jakości hydrolizat kolagenu. Jest to najważniejsze białko, które wpływa na jakość skóry. Jego odpowiednia ilość zapobiega powstawaniu zmarszczek, cellulitu, rozstępów, ...Zobacz więcej...
	Kwas hialuronowy tabletki Kwas hialuronowy znajduje się w skórze, dzięki czemu czyni ją gładką, elastyczną i bez zmarszczek. Z wiekiem jego ilość jednak maleje i należy dostarczać go do organizmu, aby uzupełnić powstające braki …Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.
2. Sokołowska-Pituchowa J., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
3. Kaniewska M., Kosmetologia Podstawy, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2011.