Cukry proste, zwane również monosacharydami, stanowią najprostszą formę węglowodanów, czyli związków chemicznych znajdujących się w żywności, mających na celu głównie dostarczanie konsumentowi energii. Zbudowane są z jednej cząsteczki cukru, w związku z czym nie muszą być rozkładane w układzie pokarmowym na mniejsze elementy. Są łatwo przyswajalne przez organizm. Nie powinny stanowić jednak podstawy diety.
Cukry proste co to ?
Cukry proste to organiczne związki chemiczne z grona węglowodanów (o najprostszej budowie). Zawierają w swoich cząsteczkach od 3 do 8 atomów węgla. Monosacharydy zawierające grupę aldehydową w cząsteczce zwane są aldozami. Zalicza się tu na przykład glukozę. Z kolei te zawierające grupę ketonową nazywaną ketozami – w ich skład wchodzi np. fruktoza. Monosacharydy są ponadto produktami hydrolizy oligo- i polisacharydów. Najbardziej rozpowszechnionymi cukrami prostymi w przyrodzie są pentozy, czyli ryboza i deoksyryboza, a także heksozy, czyli glukoza i fruktoza.
Cukry proste można opisać jako substancje krystaliczne, bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie, nierzadko posiadające słodki smak. Ulegają one reakcjom typowym dla posiadanych w cząsteczkach grup funkcyjnych (hydroksylowa i karbonylowa). Łańcuch węglowy znajdujący się w cząsteczce cukru prostego na ogół jest nierozgałęziony. Jednocześnie liczba grup hydroksylowych jest zwykle o 1 mniejsza niż liczba atomów węgla. Właśnie im owoce zawdzięczają swój słodki smak, zwłaszcza w momencie, gdy są dojrzałe. Dlatego też poziom cukrów prostych wyraźnie wzrasta wraz z dojrzewaniem owocu. Monosacharydy ulegają reakcjom typowym dla posiadanych w cząsteczkach grup funkcyjnych (hydroksylowa i karbonylowa).
Rodzaje cukrów prostych
Jeden z podziałów cukrów prostych prezentuje się następująco:
- triozy – mają 3 atomy węgla. Przykładem jest gliceraldehyd;
- tetrozy – mają 4 atomy węgla. Przykładem jest erytroza;
- pentozy – mają 5 atomów węgla. Przykładem jest ksyloza lub ryboza;
- heksozy – mają 6 atomów węgla. Przykładem jest glukoza i fruktoza;
- heptozy – mają 7 atomów węgla. Przykładem jest sedoheptuloza.
Inny podział wyróżnia aldozy (np. glukoza, galaktoza), które mają aldehydową grupę karbonylową, a także ketozy, mające ketonową grupę karbonylową (przykładem jest fruktoza).
Podstawowe cukry proste
Do grona podstawowych cukrów prostych zaliczyć możemy następujące:
- glukoza – białe, drobnokrystaliczne ciało stałe, które bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Glukoza tworzy się w organizmach roślinnych w trakcie zjawiska zwanego fotosyntezą, wspólnie z cząsteczkami tlenu. W największych ilościach znaleźć ją można w owocach, a nawet niektórych warzywach. W organizmach jest składowana w postaci 2 polimerów: skrobi u roślin i glikogenu u zwierząt;
- fruktoza – znajduje się w owocach, warzywach i miodzie. To najczęściej wykorzystywany cukier w przemyśle gastronomicznym, ponieważ jest on najsłodszy i najlepiej rozpuszczalny spośród pozostałych monosacharydów. Związek ten wpływa korzystnie na pracę układu pokarmowego i perystaltykę jelit, jako że powoduje nagromadzenie wody w świetle jelita;
- galaktoza – heksoza absorbowana z przewodu pokarmowego, uwalniana w trakcie trawienia laktozy i przekształcana w ustroju w glukozę. Występuje przeważnie jako składnik oligosacharydów, czyli sacharydów zbudowanych z 2-10 reszt monosacharydów połączonych wiązaniem glikozydowym.
Cukry proste w diecie człowieka powinny pochodzić głównie z owoców, warzyw i innych naturalnych produktów. Przeciwwskazane są natomiast te znajdujące się w słodyczach, żywności wysoko przetworzonej i innych potencjalnie szkodliwych produktach. Coraz częściej rekomenduje się maksymalnie jak największe ograniczenie użycia cukru białego. Udowodniono, że nadmiar znacząco zwiększa ryzyko chorób cywilizacyjnych i licznych problemów zdrowotnych, takich jak m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca, schorzenia dermatologiczne, zaburzenia trawienia, niepłodność, spadek libido i wiele innych. Zgodnie z zaleceniami WHO spożycie cukrów prostych nie powinno przekraczać 10% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Energia powinna pochodzić raczej z węglowodanów złożonych (polisacharydów).
Polecane produkty:
|
Omega 3 - czysty olej z Pachnotki zwyczajnej
Olej omega 3 to 100% naturalny produkt pozyskiwany z rośliny o nazwie Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens). Uzupełnia codzienną dietę m.in. w mikroelementy, witaminę E, ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Dudek K., Kasza T., Ruszel M., Sikora E., Suryło P., Tomaszkiewicz-Potępa A., Vogt O., Chemia, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2008.
- McMurry J., Chemia organiczna, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005.
