Popromienne zapalenie skóry

21 lipca, 2020
08:00

Aktualizacja: 5 listopada 2020

Popromienne zapalenie skóry to choroba powstająca u osób, które były narażone na zbyt silną i dużą dawkę promieniowania jonizującego. Zwykle przybiera formę ostrą lub przewlekłą. Jej charakter uwarunkowany jest dawką promieniowania, jego rodzajem oraz okolicą ciała, która została poddana jego działaniu.

Odczyny popromienne

Odczyny popromienne są niepożądanym efektem przebytej radioterapii. Ryzyko wystąpienia tego zjawiska zwiększa się w przypadku tak zwanego leczenia skojarzonego czyli połączenia radioterapii z chemioterapią. Przyczyną powstawania odczynu popromiennego jest napromieniowanie tkanek zdrowych znajdujących się w obszarze leczenia. Niestety nie ma możliwości poddania leczeniu tylko komórek nowotworowych. Wszystko dlatego, że promieniowanie jonizujące oddziałuje również na komórki niezmienione chorobowo. Skutkiem tego jest występowanie tzw. działań niepożądanych, wśród których wyróżnia się:

wczesne (ostre) – może pojawić się już podczas leczenia lub bezpośrednio po zakończeniu do 3-6 miesięcy;
późne – występuje po upływie 6 miesięcy nawet do kilku lat po zakończeniu terapii.

1. Wczesny odczyn popromienny.

Powstaje na skutek zaburzeń czynnościowych oraz morfologicznych. Zachodzą one zarówno w komórkach oraz w ich przestrzeniach powodując wiele objawów występujących już w trakcie radioterapii lub po jej zakończeniu. Powikłania wczesne wykazują charakter krótkotrwały, zwykle są odwracalne, jednak przy zastosowaniu odpowiedniego leczenia wspomagającego. Początkowo objawia się on suchością skóry, zaburzeniami pigmentacji, wypadaniem włosów oraz rumieniem. Przyczyną tego jest uszkodzenie gruczołów łojowych, potowych, mieszków włosowych oraz nadmierna stymulacja komórek barwnikowych. Kolejnym etapem odczynu wczesnego jest suche łuszczenie się naskórka w wyniku uszkodzenia keratynocytów warstwy podstawnej naskórka. W dalszym etapie dochodzi do łuszczenia się naskórka na mokro, któremu towarzyszy surowiczy wysięk i odsłonięcie warstw skóry właściwiej. Zmianom często towarzyszy świąd skóry.

Uwaga!

Wczesny odczyn popromienny może przekształcić się w późny odczyn popromienny, który należy do poważnych powikłań klinicznych. Dochodzi wówczas do rozwoju infekcji bakteryjnej lub uszkodzenia mechanicznego, co powoduje utrudnienie gojenia się rany, prowadząc do martwicy tkanek.

2. Późny odczyn popromienny.

Związany jest z określoną dawką promieniowania jaką otrzymał pacjent. Szybkość pojawienia się odczynu zwiększa się wraz ze wzrostem jego dawki. Pojawienie się reakcji popromiennej, jej charakter oraz nasilenie zależne jest od wielu czynników zewnątrzpochodnych. Wyróżnia się dwie grupy. Pierwsza z nich dotyczy radioterapii, a więc rodzaju oraz energii stosowanej w leczeniu, dawki całkowitej i frakcyjnej oraz czasu leczenia. Druga grupa dotyczy stanu zdrowia pacjenta (przebyte zabiegi lub urazy w miejscu napromieniowania, choroby ogólnoustrojowe tj. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby naczyń krwionośnych).

Dochodzi do uszkodzenia fibroblastów oraz spadku ich ilości, a także resorpcji włókien kolagenowych. W wyniku zwiększonej produkcji kolagenu o dość nieregularnym układzie swoich włókien dochodzi do utraty elastyczności skóry, pojawienia się zgrubień oraz zwłóknień. Efektem tego jest zgrubiała, twarda skóra, której mogą towarzyszyć obrzęki. Ponadto dochodzi do uszkodzenia śródbłonka naczyń krwionośnych, czego skutkiem jest pojawienie się teleangiektazji. Następuje zanik gruczołów łojowych, potowych oraz mieszków włosowych. W momencie ekspozycji ciała pacjenta na duże dawki promieniowania może nastąpić martwica skóry.

Mechanizm powstawania reakcji popromiennych

Głównym założeniem radioterapii jest wywołanie śmierci komórki w wyniku uszkodzenia jej DNA. Promieniowanie jonizujące z jakim mamy do czynienia powoduje tak zwaną jonizację materii. Absorpcja promieniowania przez cząsteczkę wody powoduje oderwanie się elektronu od atomu lub do jej pobudzenia oraz rozpad cząsteczki wody na rodnik wodorowy i hydroksylowy. Na skutek hydrolizy dochodzi do produkcji wolnych rodników, które przyczyniają się do pęknięć w strukturze DNA.

Działanie promieniowania jonizującego obejmuje dwa mechanizmy – bezpośredni i pośredni.

1. Mechanizm bezpośredni.

Jego zadaniem jest uszkodzenie najbardziej wrażliwych elementów komórek, do których należy jej łańcuch DNA lub błona komórkowa.

2. Mechanizm pośredni.

Powstaje w wyniku pochłaniania energii promieniowania jonizującego przez ośrodek, który otacza makrocząsteczkę biologiczną. Na skutek tego powstają wolne rodniki, które z kolei powodują uszkodzenia struktur komórek.

Należy podkreślić, że zarówno mechanizm pośredni jak i bezpośredni powoduje zmiany o charakterze chemicznym w strukturze komórki (przerwanie wiązań wodorowych w łańcuchu DNA ) oraz biochemiczne (zaburzenie syntezy DNA i RNA w komórce).

Popromienne zapalenie skóry – przyczyny

Do głównych przyczyn wystąpienia popromiennego zapalenia skóry należy:

radioterapia jako forma leczenia nowotworów – obejmuje nowotwory znajdujące się w każdym obszarze ciała. Stopień uszkodzenia skóry uwarunkowany jest zarówno od dawki przyjętego promieniowania jak i miejsca na które oddziałuje. Znacznie bardziej wrażliwa jest skóra, która sąsiaduje z kością w niewielkim stopniu np. skóra dłoni czy stóp. Dodatkowo objawy popromiennego zapalanie skóry zauważyć można w miejscu styku dwóch fragmentów skóry np. pachwiny, miejsce pod piersią, a także w miejscach gdzie wcześniej nastąpiło mechaniczne uszkodzenie skóry;
przewlekłe narażenie na promieniowanie jonizujące – dotyczy szczególnie pielęgniarek oraz lekarzy, którzy opiekują się pacjentami podczas radioterapii;
skłonność osobnicza – to indywidualna wrażliwość organizmu na promieniowanie jonizujące;
schorzenia metaboliczne – cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek;
niewłaściwe odżywianie – związane z ograniczeniem składników odżywczych (anoreksja, bulimia, błędy dietetyczne);
choroba alkoholowa, narkomania;
podeszły wiek.

Objawy

Objawy popromiennego zapalenia skóry początkowo objawiają się zaczerwienieniem o różnym stopniu nasilenia z jednoczesnym łuszczeniem się naskórka na sucho lub na mokro. Złuszczaniu naskórka na wilgotno towarzyszy wysięk surowiczy oraz ubytek w skórze sięgający do warstw skóry właściwej. W związku z tym może dojść do wystąpienia zaniku skóry właściwej, zwłóknień, przebarwień, teleangiektazji oraz martwicy.

Popromienne zapalenie skóry – leczenie

Leczenie popromiennego zapalenia skóry uwarunkowane jest stopniem uszkodzenia skóry. Obejmuje przede wszystkim ochronę miejsca poddawanego radioterapii, zapobieganie uszkodzeniom mechanicznych oraz podrażnieniom. Ponadto miejsca te należy chronić przed działaniem promieni słonecznych, a także przed ponownym napromieniowaniem. W przypadku rozległych zmian o silnym charakterze zaleca się stosowanie specjalnych gotowych opatrunków lub miejscowych preparatów steroidowych zmniejszających odczyn zapalny skóry.

Higiena miejsca napromieniowanego

Po napromieniowaniu, skóry nie wolno moczyć. W związku z tym chorym zaleca się tzw. suchą pielęgnację przez okres 4-6 tygodni.

Obecnie higiena skóry u pacjentów leczonych radioterapią obejmuje mycie wodą z dodatkiem delikatnego, bezwonnego mydła o neutralnym pH. Tego rodzaju pielęgnacja pozytywnie wpływa na kondycję naskórka wpływając na zmniejszenie odczynów skóry. Podczas terapii z wykorzystaniem promieniowania jonizującego zabronione jest korzystanie z kosmetyków stworzonych na bazie alkoholu, zaleca się unikanie kąpieli w wannie, zbyt długiego przebywania w wodzie oraz osuszanie skóry przez delikatny dotyk miękkiego ręcznika.

Profilaktyka

Profilaktyka odczynów popromiennych obejmuje stosowanie środków zawierających panthenol, który zwiększa poziom nawilżenia warstwy rogowej naskórka, uelastycznia oraz przyspiesza namnażanie fibroblastów. Ponadto zaleca się stosowanie kwasu foliowego, który wpływa na regenerację komórek skóry oraz ochronę przed fotostarzeniem. Ze względu na łatwość stosowania zaleca się produkty w formie kremów i lotionów.

W temacie profilaktyki ważne jest unikanie ekspozycji skóry na działanie promieni słonecznych, a także preparatów, które mogą działać drażniąco na skórę.

Podsumowanie

Radioterapia to jedna z wielu metod leczenia chorób nowotworowych, która wykazuje szeroki zakres działania. Oznacza to, że nie da się jej ograniczyć wyłącznie do miejsca występowania guza. Zastosowanie promieniowania jonizującego wiąże się z wystąpieniem niepożądanych skutków ubocznych, do których należy wczesny i późny odczyn popromienny.

Bibliografia

Topczewska-Bruns J., Filipowski TM., Demska M., Pielęgnacja i ochrona skóry w trakcie i po radioterapii,

Opieka onkologiczna, 2/2014.
Ciupińska M., Eris J., Frydrych A., Kosmetologia Pielęgnacyjna i Lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.

Polecane produkty:

	Czarnuszka siewna Czarnuszka ma zastosowanie w różnego rodzaju problemach skórnych. Jest wykorzystywana w zwalczaniu trądziku, blizn, zakażeń wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych, alergii, a także suchej skóry, również głowy (np. łupież). Zobacz więcej...
	Olej z czarnego kminku Olej z czarnego kminku tłoczony na zimno zachowuje wszystkie, cenne substancje m.in. witaminę E oraz niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Jego działanie to dokładne nawilżanie, szybsza regeneracja, poprawa wyglądu skóry ... Zobacz więcej...