Odmrożenia to czasowe lub nieodwracalne uszkodzenia skóry powstające wskutek działania skrajnie niskich temperatur. Przepływ krwi zostaje zatrzymany, co prowadzi do obumierania komórek skóry. Miejscami szczególnie narażonymi na odmrożenia są uszy, nos, policzki, a także palce rąk i stóp. Wyróżniamy kilka stopni i rodzajów odmrożeń, co decyduje o planowanych metodach leczenia.
Odmrożenia – przyczyny
Główną przyczyną odmrożenia jest działanie niskich temperatur. Prowadzą one do zamarzania i krystalizacji płynów w przestrzeniach śródmiąższowych oraz komórkowych, co prowadzi do nieodwracalnych zmian w komórkach, a nawet ich śmierci. Wyróżnia się czynniki ryzyka odmrożeń. Są to przede wszystkim:
- silny wiatr;
- wilgoć, np. pochodząca z przemoczonych rękawiczek czy skarpet;
- głód;
- zmęczenie;
- niewyspanie;
- podeszły wiek;
- spożywanie alkoholu;
- ciasna odzież hamująca cyrkulację krwi;
- odwodnienie;
- przewlekłe choroby, np. cukrzyca czy żylaki.
Im dłuższa ekspozycja ciała na działanie niskich temperatur, tym wyższego stopnia odmrożenie pojawi się na skórze. Należy także pamiętać, że wbrew pozorom alkohol nie ma działania rozgrzewającego. Wręcz przeciwnie, jego spożywanie znacznie zwiększa ryzyko odmrożeń.
Odmrożenia – stopnie
W zależności od głębokości odmrożenia wyróżniamy następujące stopnie:
- odmrożenie I stopnia – przejściowe zaburzenia krążenia w skórze, czemu towarzyszą dolegliwości bólowe, bladość lub zasinienie powłok skórnych oraz pieczenie. Może pojawiać się zdrętwienie ciała. U niektórych pacjentów obrzęk odmrożonej części ciała utrzymuje się nawet do 10 dni;
- odmrożenie II stopnia – pojawiają się pęcherze zawierające płyn surowiczy, niekiedy z domieszką krwi. Obrzęk i zasinienie są większe niż w stopniu I, mogą przy tym pozostawiać po sobie długotrwałe przebarwienia skóry. Jej nadwrażliwość niekiedy utrzymuje się nawet kilka miesięcy;
- odmrożenie III stopnia – pojawia się martwica skóry, a czasem także i głębiej zlokalizowanych tkanek. Mogą tworzyć się ubytki, które goją się poprzez ziarninowanie;
- odmrożenie IV stopnia – odmrożenia dotyczą nawet głębokich partii ciała, czyli kości. Często niemożliwe jest uratowanie ich, wykonuje się więc amputację.
Należy przy tym pamiętać, że zmiany odmrożeniowe w tkankach rozwijają się bardzo powoli. Dlatego przebywając na terenach górskich zimą możemy zauważyć je dopiero po kilku godzinach, gdy jest zbyt późno na ratunek.
Odmrożenia – pierwsza pomoc
Osobę poszkodowaną w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć, czyli przetransportować do ciepłego, suchego pomieszczenia, aby tym samym przywrócić krążenie krwi. Przy odmrożeniach powierzchownych warto zdjąć obcisłą odzież lub ciasno zasznurowane buty, celem przywrócenia prawidłowego krążenia i redukcji obrzęków. Osobę poszkodowaną należy dodatkowo okryć suchym kocem i stopniowo ogrzewać, aż do momentu zaróżowienia się skóry. Następnie wykonujemy jałowy opatrunek w miejscu uszkodzenia ciała i wieziemy taką osobę do szpitala. Zawsze dobrym rozwiązaniem jest podanie poszkodowanemu ciepłego (nie gorącego!) napoju lub posiłku, aby zwiększyć wewnętrzną temperaturę ciała.
Jeśli odmrożenia mają stopień II lub wyższy pacjenta należy przewieźć do szpitala, aby zespół ratowników medycznych mógł podać mu surowicę przeciwtężcową oraz odpowiednią farmakoterapię. Konieczne jest także profesjonalne zabezpieczenie skóry celem uniknięcia poważniejszych powikłań, a nawet amputacji.
Odmrożenia – profilaktyka
W celu uchronienia się przed odmrożeniami, w sytuacjach narażenia na nie należy:
- zawsze nosić suchą odzież, najlepiej termoaktywną, dobrze chroniącą ciało. Szczególnie zabezpieczamy dłonie i stopy, zawsze dbając o zapasowe skarpety i rękawice;
- zakładać kilka warstw luźniejszej odzieży (tzw. ubieranie na cebulkę);
- zawsze nosić ciepłą czapkę na głowie, ponieważ to właśnie przez głowę tracimy sporą ilość ciepła;
- smarować odsłonięte części ciała tłustym kremem;
- pozostać aktywnym fizycznie, ponieważ ruch poprawia krążenie krwi.
Jeśli planujemy przebywać w zimnym miejscu (np. w górach) kilka dni, zawsze należy mieć ze sobą koc ratunkowy. Nie zajmuje on wiele miejsca, często zmieści się nawet w kieszeni, a może uratować życie.
Bibliografia
- Gigoń D., Hładki W., Sikora P., Lorkowski J., Odmrożenia – postępowanie przedszpitalne i szpitalne leczenie specjalistyczne, Ostry Dyżur, 4/2018.
- Goniewicz M., Pierwsza pomoc, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Murphy J., Banwell P., Roberts A., McGrouther D., Frostbite: Pathogenesis and treatment, The Journal of trauma, 48/2000.
